LEIDSE KAZERNES
EN MILITAIRE GEBOUWEN

Inleiding "Op 12 januari 1807 werd Leiden getroffen door de kruitramp, toen een met 37.000 pond buskruit geladen schip in het Steenschuur ontplofte. De nog maar kort in functie zijnde koning Lodewijk Napoleon kwam nog dezelfde avond kijken en beloofe, diep geroerd, alles te zullen doen wat in zijn macht lag, om Leiden er weer bovenop te helpen. 's Konings wil was wet voor zover de schatkist het toeliet en dus werd begonnen om het door Leiden ingediende verlanglijstje af te werken. Een van de gemakkelijkste toezeggingen betrof het legeren van een flink aantal soldaten in de stad [...] De belofte dat Leiden op een garnizoen of althans een vast aantal legeronderdelen mocht rekenen, werd door het stadsbestuur goed onthouden en steeds weer bij hogere overheden in herinnering gebracht. En die hogere overheid probeerde telkens deze zoveel mogelijk na te komen" (BAAR1989) "Tot 1860 was de zorg voor den bouw en het onderhoud der door het Rijk noodzakelijk geachte militaire gebouwen en inrichtingen opgedragen aan het stadsbestuur; zoowel als maatregel van bescherming als tot bevordering der winkelnering, werd het aanwezig zijn van een talrijk garnizoen van overwegend belang geacht, waarvoor men zich gaarne geldelijke offers getroostte [...] In October 1860 had de definitieve afstand van alle kazernegebouwen c.a. aan het Rijk plaats, waarna deze tak van gemeentezorg voor goed was opgeheven; van dien afstand waren alleen uitgesloten de beide kruittorens aan den Vestwal, alsmede de lokaliteiten in het voormalige Catharina-gasthuis, welke alle aan de Gemeente bleven" (DRIE1931). (Bronnen: Het leven en de geschriften van den Stadsarchitect SALOMON VAN DER PAAUW (1794-1869) II. Zijne geschriften; Jantjes van Leiden) Kazernes, kampen en legerplaatsen; Leiden als garnizoensplaats; Verdediging & Verzet, Open Monumentendagen 2004)

Kazernes

Kazerne	Adres	Opgericht	Gesloten	Verdwenen	Bijzonderheden
Barakkenkamp	Herenstraat	1915	1918	1920	3 Barakken voor elk 250 militairen
Brandweerkazerne	Langebrug 56	1936	1997	---	Gebouwd op de restanten van de in 1933 afgebrande Petruskerk
Doelenkazerne	Tussen Paterstraatje en Stedelijke boomkwekerij	1808/1818	1980		4e Regiment Infanterie, Koksschool (1950)
St. Jorisdoelen	Korevaarstraat	14e		1424	Voetboogschutters
St. Jorisdoelen	Tussen Witte Singel en Groenhazengracht	16e		1821	De Voorste Doelen, een stoer gebouw met zeskante toren
St. Sebastiaansdoelen				1733	Handboogschutters en kloveniers
Kazerne Noord	Gooimeerlaan 25	1982		---	Brandweer Leiden
Kazerne Zuid	Rooseveltstraat 4a	1997		---	Brandweer Leiden
Kweekschool voor Zeevaart	Noordeinde 2a	1878	1973	---	Opleiding voor leerlingofficieren bij de Koninklijke Marine (1914), Marine Opruimingsdienst (1946), Sociaal-medische dienst der Kon. Marine (1949-1973), thans kantoorruimte
Matilo, Fort	Roomburg	47 n.C.	270		Romeins Castellum
Morschpoortkazerne	Morspoort	1815	1981	---	4e Regiment Infanterie, Koksschool
Tijdelijke kazerne	Rapenburg 48	1914			Mobilisatie 1914
Wittepoortkazerne	Noordeinde 2	1826	1964	---	Infanterie

Militaire gebouwen en terreinen

Instelling	Adres	Opgericht	Gesloten	Verdwenen	Bijzonderheden
Burcht	Burgsteeg	Omstreeks 1150		---
Christelijk Militair Tehuis	Breestraat 19
Doelenpoort	Groenhazengracht	1645		---	Arent van 's-Gravesande
Exercitieveld aan de Ruïne	Van der Werfpark
Exercitieveld buiten de Rijnsburgerpoort	Schuttersveld	1842
Koninklijk Militair Invalidenhuis	Hoge Rijndijk 25	1913	1928	---
Koninklijke Militaire Rijdschool en Instructieschool	Kaiserstraat	1806	1808		Naar 's-Gravenhage overgebracht
Lammenschans		16e	16e	16e
Marine Elektronisch en Optisch Bedrijf (MEOB)	Oegstgeest	1945	1998	2006	Verplaatst naar Den Helder
Marine Vliegkamp Valkenburg	Valkenburg	1939	2006		MLD 320 en 321 squadron
Militair Hospitaal	Morssingel	1875	1940
Militaire Infirmerie	Groenhazengracht		1875		Verplaatst naar een terrein buiten de Morspoort
Militair Invalidenhuis	Middelweg hoek Koppenhinksteeg	1817	1913		Voormalig Oude Liedenhuis
Militaire Strafgevangenis	Pesthuis	1822-1824	1890
Militaire wapen- en kledingmagazijnen	Breestraat	BEF 1855	AF 1855		Gedeelte voormalige Catharinagasthuis
Munitiemagazijn	Kaarsenmakersstraat			1799
Muurtoren Oostenrijk	Jan van Houtkade 50	Eind 15e
Muurtoren Bourgondië	Jan van Houtkade	Eind 15e		1871
Nederlands Leger- en Wapenmuseum Generaal Hoefer		1956	1984	---	Gebouw thans deel van Naturalis
Rijks Munitiemagazijn	Lage Morsweg				Ten behoeve van het 4e Regiment Infanterie
Tehuis voor Militairen	Morsweg 34	1903			Afdeeling Leiden van de Ned. Milit. Bond

Bunkers en schuilkelders

In mei 1939 werd in de Stadsgehoorzaal een grote Luchtbeschermingstentoonstelling gehouden onder de naam "Als het om menschenlevens gaat". De tentoonstelling was georganiseerd door de afdeling Leiden van de Ned. Ver. Voor Luchtbescherming. In de kelders van de Stadsgehoorzaal was door de dienst Gemeentewerken een model-schuilkelder ingericht. Die schuilkelder bleef ook na de tentoonstelling in gebruik. In totaal werden in 1939 de volgende openbare werken uitgevoerd: een 17-tal openbare schuilloopgraven gemaakt, een 10-tal kelders tot openbare schuilplaatsen ingericht en voor de inrichting van een 5-tal kelders voorbereidende maatregelen getroffen (Leidsch Dagblad, 30-dec-1939).

Lokatie	Adres	Soort	Opgericht	Verdwenen	Bijzonderheden
	Beestenmarkt	Schuilkelder			Openbare schuilplaats gepland tegenover Lido Theater
	Boerhaavelaan 6	Schuilkelder	1943	1944	Schuilkelder in de tuin tbv de Ortskommandant
Speelplaats van de school	Boommarkt	Bunker		1946
Telefooncentrale	Boommarkt	Schuilkelder	1939		Plaats voor honderden menschen
Café De Harmonie	Breestraat 16	Schuilkelder			Toegankelijk vanuit café
Hunkemöller & Lexis	Breestraat 99-101	Schuilkelder			Plaats voor ongeveer "90 man"
Stadsgehoorzaal	Breestraat	Schuilkelder	1939		Ingericht n.a.v. een luchtbeschermings-tentoonstelling
	Burggravenlaan	Schuilkelder			Openbare schuilplaats
Mij. "De Veluwe"	Galgewater 14	Schuilkelder			Max 35 personen
Geologisch Laboratorium	Garenmarkt	Schuilkelder			Openbare schuilplaats
Ambachtsschool	Haagweg	Schuilkelder		1943	Capaciteit in totaal 1250 personen, waarvan 570 personen in het openbare gedeelte
Haagbrug	Haagweg	Schuilkelder	1943		Plaats voor ongeveer 1250 personen
	Haagweg	Bunker	1940-1945	1947	Meerdere bunkers
Blauwpoortsbrug, kelder van de	Haarlemmerstraat	Schuilkelder			Openbare schuilplaats
	Haarlemmerweg	Bunker	1942	---	Telefoonbunker, gesloopt en onder de grond verwerkt
Havenbrug, kelder van de	Haven	Schuilkelder			Openbare schuilplaats
Station Heerensingel	Herensingel	Schuilkelder
Modemagazijn "De Faam"	Hoogstraat 1-2	Schuilkelder			Schuilgelegenheid voor 140 personen
Villa "t Eilandje"	Jan van Goijenkade 44	Schuilkelder			Woonhuis Prof. Nieuwenhuis, schuilplaats voor 180 personen
	Kooipark	Schuilkelder			Openbare schuilplaats
	Korevaarstraat 4-6-8	Schuilkelder		1943	Schuilgelegenheid voor 200 personen
Defensie-terrein	Kwaaklaan, Oegstgeest	Bunker		---	In gebruik bij Landmacht, Luchtmacht en NAVO
	Langebrug 107	Schuilkelder			Capaciteit 54 personen
Koole-Nicola & Co	Levendaal 71-79	Schuilkelder
Leidsch Naaimachinehuis	Maarsmansteeg 8	Schuilkelder			Firma Lewenstein, capaciteit 53 personen
	Morsweg	Bunker	1940-1945		Duitse communicatiebunker van het type 616, thans gemeentelijk monument
Munnikenpolder	Leiderdorp: nabij de Hoogmadese weg	Bunker	1942	---	Duitse telefoonbunker
	Leiderdorp: Zijldijk na de Nieuwe Weg	Bunker			Duitse telefoonbunker ,verbonden met bunkers Haarlemmerweg en Munnikenpolder
J. Koorenman	Nieuwe Rijn 107	Schuilkelder			Hoek Langestraat
Bos van Wijckerslooth	Oegstgeest	Bunker	1940-1945	---	Schuilkelder voor Duitse officieren
	Rapenburg 6	Schuilkelder
Maatschappij Toonkunst	Rapenburg 22	Schuilkelder
Academisch Ziekenhuis	Rijnsburgerweg	Schuilkelder			Openbare schuilplaats
Academisch	Rijnsburgerweg 33	Schuilkelder			Ingang in de tuin door een poort vanaf de weg
Woonhuis H. van der Meij	Rijzichtweg, Oegstgeest	Schuilkelder	1939		Plaats voor 15 a 17 personen
	Schuttersveld	Schuilloopgraaaf	1939	1943
Rijksmuseum voor Volkenkunde	Steenstraat	Schuilkelder			Openbare schuilplaats in voormalig Academisch Ziekenhuis en schuilkelders voor collectie
Sterrenwacht	Sterrenwachtlaan 9	Schuilkelder			Openbare schuilkelder in het souterrain
Stadhuis	Vischmarkt	Schuilkelder	1939		Verdeeld in een openbare scherfvrije schuilkelder en een kleinere scherfvrije en gasdichte schuilkelder voor het gemeentebestuur
	Zoeterwoude-Rijndijk	Bunker	1966		Commandopost van de vroegere Dienst Bescherming Bevolking voor de kring Zuid-Holland A
	Zonneveldstraat 15	Kelder			Centrale post van de Luchtbeschermingsdienst

Laatst gewijzigd 05 november 2019